(ترجمه)
الله سبحانه وتعالی در زمینه چنین می‌فرماید:
﴿مَا تَعبُدُونَ مِن دُونِهِۦ إِلَّآ أَسمَآءٗ سَمَّيتُمُوهَآ أَنتُم وَءَابَآؤُكُم مَّآ أَنزَلَ ٱللَّهُ بِهَا مِن سُلطَٰنٍۚ إِنِ ٱلحُكمُ إِلَّا لِلَّهِ أَمَرَ أَلَّا تَعبُدُوٓاْ إِلَّآ إِيَّاهُۚ ذَٰلِكَ ٱلدِّينُ ٱلقَيِّمُ وَلَٰكِنَّ أَكثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعلَمُونَ﴾ [يوسف: 40]
ترجمه: شما به جای پروردگار، تنها نام‌های را می‌پرستید که خودتان و پدران‌تان نام‌گذاری کرده اید و الله هیچ دلیلی بر درسیتی آنها نازل نکرده است. حکم تنها از آن الله است، فرمان داده که جز او را پرستش نکنید! این دین استوار است؛ ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.
عمل پرداختن به صدور و اجرای احکام و حاکمیت از جمله عبادات است. از همین جهت است که الله سبحانه وتعالی می‌فرماید: ﴿إِنِ ٱلحُكمُ إِلَّا لِلَّهِ...؛ حکم تنها از آن الله است...﴾ در این فرموده الله سبحانه وتعالی حکم را محصور بر خود نموده است. بنابر این، برای هیچ کس مجاز نیست که از غیر الله مطالبه حکم کند. در ادامه الله سبحانه وتعالی می‌فرماید: ﴿أَمَرَ أَلَّا تَعبُدُوٓاْ إِلَّآ إِيَّاهُ... فرمان داده که جز او را پرستش نکنید...﴾ این فرموده الله سبحانه وتعالی دلالت بر این دارد که (صدور و یا اجرای) حکم عبادت است. لذا واجب است که تنها برای الله سبحانه وتعالی مورد تصرف قرار گیرد. در جای دیگر الله سبحانه وتعالی چنین می‌فرماید:
﴿أَلَم تَرَ إِلَى ٱلَّذِينَ يَزعُمُونَ أَنَّهُم ءَامَنُواْ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيكَ وَمَآ أُنزِلَ مِن قَبلِكَ يُرِيدُونَ أَن يَتَحَاكَمُوٓاْ إِلَى ٱلطَّٰغُوتِ وَقَد أُمِرُوٓاْ أَن يَكفُرُواْ بِهِۦۖ وَيُرِيدُ ٱلشَّيطَٰنُ أَن يُضِلَّهُم ضَلَٰلَا بَعِيدٗا﴾ [نساء:60]
ترجمه: مگر نمی‌بینید کسانی را که گمان می‌برند، به آنچه بر تو و پیش از تو نازل شده، ایمان آورده اند و می‌خواهند طاغوت را حاکم قرار دهند؟ حال آن‌که فرمان یافته اند، به طاغوت کافر شوند؟ شیطان می‌خواهد آنان را به گمراهی دور و درازی دچار کند.
مفهوم طاغوت عام می‌باشد؛ لذا هر معبودی‌که غیر از الله سبحانه وتعالی مورد پرستش قرار گرفته و یا به پرستش آن رضایت داده شود و هر متبوعی که به جای الله ازوی تبعیت شود و هرکسیکه به جای اطاعت از الله و رسولش از وی اطاعت شود، آن طاغوت است؛ چون طاغوت از ریشۀ طغیان، به معنی از حدگذری، گرفته شده است. بنابر این، هرکسیکه بر مبنای غیر آنچه که رسول الله صلی الله علیه وسلم از جانب الله سبحانه وتعالی آورده است، حکم کند، بی‌گمان که طاغوت را حاکم نموده و بر مبنای آن حکم نموده است.
شیخ سعدی در تفسیر خویش کوتاه چنین می‌گوید: «مراجعه به کتاب و سنت یکی از شرایط ایمان می‌باشد و بر این مفهوم است که هرکس در حل منازعات خود به کتاب و سنت مراجعه نمی‌کند، او در واقع مؤمن نیست؛ بلکه مؤمن به طاغوت است. همان طور‌که در این آیه: ﴿أَلَم تَرَ إِلَى ٱلَّذِينَ يَزعُمُونَ... مگر نمی‌بینید کسانی را که گمان می‌برند...﴾ همان‌طورکه در این آیه آمده است، مقتضی ایمان گردن نهادن به شریعت الله سبحانه وتعالی و حاکم ساخت آن در تمام مسائل می‌باشد، پس هرکس که گمان می‌کند او مؤمن می‌باشد، در حالی‌که حکم طاغوت را بر حکم الله سبحانه و تعالی ترجیح داده است، او در این مسئله دروغ می‌گوید.»
در جای دیگر الله سبحانه وتعالی چنین می‌فرماید:
﴿ٱتَّخَذُوٓاْ أَحبَارَهُم وَرُهبَٰنَهُم أَربَابٗا مِّن دُونِ ٱللَّهِ وَٱلمَسِيحَ ٱبنَ مَريَمَ وَمَآ أُمِرُوٓاْ إِلَّا لِيَعبُدُوٓاْ إِلَٰهٗا وَٰحِدٗاۖ لَّآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۚ سُبحَٰنَهُۥ عَمَّا يُشرِكُونَ﴾ [توبه:31]
ترجمه: آنها دانشمندان، راهبان‌شان و مسیح پسر مریم را به جای الله پروردگار قرار دادند، حال آن‌که فرمان داشتند که تنها یگانه معبود بر حق را عبادت نمایند، که هیچ معبود برحقی جز او وجود ندارد، از آنچه به او شرک می‌ورزند پاک و منزه است.
به روایت امام أحمد وترمذی و محدثین دیگر، در حديث عدی بن حاتم، که حديث حسن و طويلی است، چنین آمده:
«وكان قد قدم على النبي صلى الله عليه وسلم وهو نصراني، فسمعه يقرأ هذه الآية، قال: «فقلت له: إنا لسنا نعبدهم، قال: أليس يحرمون ما أحل الله فتحرمونه، ويحلون ما حرم الله فتحلونه؟ قال: فقلت بلى، قال: فتلك عبادتهم»
ترجمه: نزد رسول الله صل الله علیه وسلم آمد و او نصرانی بود، شنید که رسول الله صلی الله علیه وسلم این آیه را تلاوت می‌نمودند، گفت که برایش گفتم، ما آنان را پرستش نمی‌کردیم، فرمود: آیا این طور نیست که آنان آنچه را الله حلال قرار داده است، حرام می‌خوانند و شما نیز آن را حرام می‌شمارید و آنچه را الله حرام ساخته است حلال می‌خوانند و شما نیز آن را حلال می‌شمارید؟ گفت: گفتم همین‌طور است، فرمود: همین پرستش شان است.
در جای دیگر الله سبحانه وتعالی چنین می‌فرماید:
﴿فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤمِنُونَ حَتَّىٰ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَينَهُم ثُمَّ لَا يَجِدُواْ فِيٓ أَنفُسِهِم حَرَجٗا مِّمَّا قَضَيتَ وَيُسَلِّمُواْ تَسلِيمٗا﴾ [نساء: 65]
ترجمه: چنین نیست؛ سوگند به پروردگارت که آنها ایمان ندارند تا اینکه تو را در اختلافات‌شان به داوری بخوانند و از داوری تو دلگیر نشوند و کاملاً تسلیم باشند.
ابن کثیر در تفسیر این آیه چنین می‌گوید: «الله سبحانه وتعالی به نفس کریم و مقدس خویش قسم یاد می‌کند که شخص مؤمن نیست تا اینکه رسول الله صلی الله علیه وسلم را در تمام مسائل حاکم قرار ندهد. هر آنچه رسول الله به آن حکم نمود، حقی است که در ظاهر و باطن و در نهان و آشکار باید در برابرش گردن نهاد.»
ابن قیم در مورد این آیه چنین می‌گوید: «الله سبحانه وتعالی به نفس مقدس خویش قسم یاد کرد و با نفی قبل آن تأکید بر عدم ایمان مردم کرده است تا اینکه رسولش را در تمام مشاجرات خود در اصول و فروع، در مورد احکام دنیا و آخرت، حاکم گردانند؛ البته صرف به این حاکم گردانیدن، ایمان شان تثبیت نمی‌گردد؛ مگر اینکه حرج و دلگیری را از خود درو ساخته و با تمام معنی در برابر حکم رسول الله صلی الله علیه وسلم سعی صدر داشته باشند و آن را به طور کامل بپذیرند؛ حتی به این هم ایمان شان ثابت نمی‌گردد؛ مگر اینکه در برابر حکم رسول الله صلی الله علیه وسلم با رضایت و تسلیمی و عدم منازعه، رد کردن، مخالفت و اعتراض، تعامل کند.»
﴿فَإِن تَنَٰزَعتُم فِي شَيءٖ فَرُدُّوهُ إِلَى ٱللَّهِ وَٱلرَّسُولِ إِن كُنتُم تُؤمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱليَومِ ٱلأٓخِرِۚ ذَٰلِكَ خَيرٞ وَأَحسَنُ تَأوِيلًا﴾ [نساء: 59]
ترجمه: هرگاه در چیزی اختلاف کردید، آن را به الله و پیامبرش ارجاع دهید، اگر به الله و روز قیامت ایمان دارید، این خیر است و عاقبت بهتری دارد.
همانا تحکیم شریعت الله سبحانه وتعالی و مراجعه در حل منازعات به سوی نصوص وحی شده از جانب الله سبحانه وتعالی (کتاب الله و سنت رسول الله) از شرایط ایمان می‌باشد و از همین جهت است که:
ابن قیم چنین می‌گوید: [جمله] « ﴿فَإِن تَنَٰزَعتُم فِي شَيءٖ﴾ نَکرَه بوده و در سیاق شرط واقع شده است، تمام امور مورد منازعه مومنیین را شامل می‌شود، شامل تمام مسائل دین، از جزئی‌ترین تا کلی‌ترین، مسائل آشکار و پنهان آن، چون اگر حکم مسایل در کتاب الله و سنت رسولش نمی‌بود و یا حکم مورد منازعه در آن بیان نمی‌گردید و یا اینکه کافی نمی‌بود، الله سبحانه وتعالی به مراجعه به الله و رسول فرمان نمی‌داد، چون از ممتنعات است که الله سبحانه وتعالی برای حل منازعه به مراجعه به سوی چیزی فرمان دهد که راه‌حل و فصل منازعه در آن نباشد، از جمله این مراجعه را از موجبات ایمان و لوازم آن قرار داده است که اگر این مراجعه نفی گردد، ایمان نفی می‌گردد؛ چون نفی ملزوم نفی لازم را در پی دارد؛ سپس الله سبحانه وتعالی خبر داده که این مراجعه در خیر مؤمنین بوده و بهترین پایان را برای شان دارد.» (منبع: اعلام الموقعین 1/49-50)
ابن کثیر چنین می‌گوید: «هرآن‌چه کتاب الله و سنت رسول الله با آن حکم کند و به صحت آن گواهی دهد، آن حق است و هر آنچه بعد از حق است گمراهی است. از همین جهت است که الله سبحانه وتعالی چنین می‌فرماید: ﴿إِن كُنتُم تُؤمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱليَومِ ٱلأٓخِرِ﴾ یعنی تمام خصومت‌ها و موضوعات مجهول را به کتاب الله و سنت رسولش باز گشتانده و در تمام مشاجرات بین خود کتاب الله و سنت رسولش را حاکم قرار دهید. به این مفهوم اگر کسی در منازعاتش کتاب الله و سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم را حاکم قرار نداده و به سوی آن مراجعه نکند، او به الله و به روز آخرت ایمان ندارد.» (منبع: تفسیر ابن کثیر3/209)
﴿وَأَنِ ٱحكُم بَينَهُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ وَلَا تَتَّبِع أَهوَآءَهُم وَٱحذَرهُم أَن يَفتِنُوكَ عَن بَعضِ مَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ إِلَيكَۖ فَإِن تَوَلَّواْ فَٱعلَم أَنَّمَا يُرِيدُ ٱللَّهُ أَن يُصِيبَهُم بِبَعضِ ذُنُوبِهِمۗ وَإِنَّ كَثِيرٗا مِّنَ ٱلنَّاسِ لَفَٰسِقُونَ﴾ [مائدة: 49]
ترجمه: و (فرمان دادیم که) در میان شان مطابق آنچه الله نازل نموده است، حکم نما و از خواسته‌های نفسانی آنها پیروی نکن و نسبت به آنها به هوش باش که مبادا تو را از پارۀی از آنچه الله نازل نموده است، منحرف کنند؛ پس اگر روی برگردانند، بدان‌که الله می‌خواهد آنها را به سبب پاره‌ای از گناهان شان مجازات کند و به راستی که بسیار از مردم فاسق و بدکارند!
الله سبحانه وتعالی پیامبرش صلی الله علیه وسلم را به حکم کردن در بین اهل کتاب بر اساس آنچه را که الله نازل نموده است، فرمان داده و ایشان را از پیروی از خواسته‌های اهل کتاب نهی نموده است؛ چون در پیروی از خواسته‌های آنها مخالفت با چیزی است که برای رسول الله صلی الله نازل گردیده و ایشان را از اینکه در فتنۀ آنها قرار گرفته و در بین ایشان و بین برخی از آنچه الله نازل نموده حایل قرار گیرند، هشدار داده است و ایشان را آگاه ساخته که اگر آنها از حکمی که الله به سوی تو نازل نموده، تولی کنند، برای اینست که الله می‌خواهد آنها را به سبب گناهان‌شان، به مصیبت و بلاء مبتلاء سازد. پس از این دانسته می‌شود که تولی از حکم الله و حکم رسول الله صلی الله علیه وسلم و روی کردن به حکم هواء سبب مبتلاء شدن به برخی از مصیبت‌ها می‌شود.
برگرفته از شماره 450-451-452 – مجله الوعی
صادره رجب – شعبان – رمضان 1445هـ الموافق شباط – آذار – نيسان 2024م
مترجم: محمد علی مطمئن
