عید از نظر اسلام یک حاجت انسانی می‌باشد، که هیچ امت و اقوامی از آن بی‌نیاز نیست؛ چون انسان در زندگی با مشقت‌هایی مواجه است که به روزهای نشاط‌آور(عید) احتیاج احساس می‌شود تا از کاهلی، مشقت ملالت و خستگی‌های دوامدار زندگی نجات یابد. بنابر این، دیده می‌شود که انسان‌ها در تمام عصرها، ایام معینی را در هر سال به‌نام عید مسمی کرده اند، که در آن روزها خود را از تداوم تراکم امور یومیۀ زندگی بیرون می‌کنند، به‌سوی طبیعت روانه شده و با خوشی‌ها باهم لذت می‌برند؛ بهترین لباس‌ها را می‌پوشند، خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های مشتهی را تناول می‌کنند، به اقسام بازی‌ها و خوش‌گذرانی‌ها مشغول می‌شوند، تا این‌که برخستگی‌های زندگی، که در جریان سال با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند، غالب شده، ملالت و دلتنگی‌ها را برای روزهای آینده از خود دور کرده باشند.

لذا با صرف نظر از موارد دینی، قومی و وطنی، آن‌چه که مردم اقوام و گروه‌ها در این روزها انجام می‌دهند، چیزی‌ست که هر قوم، قبیله و امتی از قدیم و جدید، روز عید انتخاب کرده‌اند. به‌طور مثال: فارس‌ها روز نوروز(اول سال هجری شمسی) را برای خود عید انتخاب نموده‌اند. فرعونیان زمان موسی علیه السلام روزی را به‌نام(یوم الزینة) عید اختیار کرده بودند. حتی اهل یثرب عیدی داشتند که در آن خوشی و شادی می‌کردند، تا این‌که اسلام آمد و آن عید بت‌پرستی را برای‌شان به دو عید مبارک تبدیل کرد، که نمایندگی از دو رکن از ارکان بزرگ اسلامی می‌کنند. چنان‌چه در صحیح مسلم از ابی عبید مولی ابن ازهر منقول است که گفت: با حضرت عمر بن خطاب رضی الله عنه در عیدی حاضر بودیم، آمده نماز خواند و به مردم خطبه ایراد کرد و فرمود:

«إِنَّ هَذَيْنِ يَوْمَانِ نَهَى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنْ صِيَامِهِمَا يَوْمُ فِطْرِكُمْ مِنْ صِيَامِكُمْ وَالْآخَرُ يَوْمٌ تَأْكُلُونَ فِيهِ مِنْ نُسُكِكُمْ»

ترجمه: این دو روزی است که رسول الله صلی الله علیه وسلم ما را از روزه گرفتن در این دو روز منع کرده است، یعنی روزی‌که از اختتام روزه ماه رمضان‌تان افطار می‌کنید و روزی‌که در آن از گوشت‌های قربانی‌های‌تان می‌خورید.

لذا روز عید فطر بخاطر این است که مسلمانان مدت یک ماه برای حصول رضایت الله سبحانه وتعالی از خوردن، نوشیدن و جماع در روز منع شده بودند؛ پس فراغت‌شان طوری است که الله سبحانه وتعالی گناهان ایشان را مغفرت کرده است. طوری‌که حدیث پیامبر صلی الله علیه وسلم بیانگر این مطلب است:

«مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»

ترجمه: کسی که روزۀ رمضان را از روی ایمان‌داری و طلب ثواب روزه بگیرد، گناهان قبلی‌اش مغفرت کرده می‌شود.

روز عید قربان، روزی است که مسلمانان مراسم و مناسک حج را اداء می‌کنند، که در نتیجه چنان از گناهان پاک می‌شوند که گویا نو از مادر تولد شده باشند. چنان‌چه پیامبر صلی الله وسلم در حدیث فوق بشارت آن را داده است.

لذا عید نزد مسلمانان بدعت نبوده که آن را خود ایجاد کرده باشند(هر امتی از خود عید دارد)؛ لیکن عید در اسلام متمایز از اعیاد دیگر امت‌ها و قبایل می‌باشد؛ زیرا عید در اسلام علاوه از داشتن جنبه حاجت انسانی‌اش ریشه و صبغۀ شرعی و ربانی نیز دارد، که پروردگارشان آن را به حیث یک هدیه و مکافاتی بعد از جهد و کوششی‌که در راستای اقامۀ رکنی از ارکان دین خود انجا داده‌اند، مشروع ساخته است؛ چون در انجام آن رکن، مشقت و سختی را متحمل شده اند و آن را با اطاعت از پروردگارشان و امید عفو و مغفرت و طلب رضامندی وی انجام داده‌اند، که دیگر مکافات ایشان در روز قیامت وعدۀ دخول جنات نعیم می‌باشد و در دنیا مغفرت و فضیلتی از جانب الله سبحانه وتعالی است.

الله سبحانه وتعالی ذاتی‌ست که اجر و پاداش محسنین و نیکوکاران را ضایع نمی‌سازد و عید مبارک را روز خوشی مسلمانان قرار داده است تا در آن شادمانی کنند؛ چیزهای لذیذ بخورند و بنوشند، لباس‌های زیبا و فیشنی خود را بپوشند و در اجتماعات با هم دید و وادیدهای دوستانه داشته باشند.

لیکن اسلام می‌خواهد که عید باید صبغه و رنگ ایمانی داشته باشد. یعنی این‌که به نماز و استماع خطبۀ عید آغاز شود، بعد تهنیت و تبریکی‌ها را در بین خود تبادله نمایند، بعد از آن ذبح قربانی نموده و شیرینی‌ها و طعام تهیه شدۀ روز عید را میان اهل و اولادهای خود تناول نمایند؛ بعد از آن با رفتن و دید و وادیدها با دوستان صلۀرحم را پیوند دهند، که البته همۀ این اعمال را با حمد و ستایش الله سبحانه وتعالی، تکبیر و تهلیل انجام دهند، تا حکمت نهفته در عید-که بیانگر رحمت و مغفرت از جانب الله سبحانه وتعالی است- در اذهان نسل‌های آینده باقی بماند.