(ترجمه)
پرسش:
السلام علیکم و رحمة لله و برکاته!
قابل توجه عالم بزرگ عطاء بن خلیل أبو الرشته – حفظه الله ورعاه، در صورت امکان می‌خواهم در رابطه به ایتایل از دیدگاه اسلام توضیحات نموده که آیا ایتایل شراب محسوب می‌گردد یا خیر؟ البته با عدم توجه به استفاده و کمیت آن به گونه تنهایی و یا هم در محلولِ مانند: نوشابه‌ها، عطرها و غیره و هم‌چنان پرسش دیگر من نیز در بارۀ واقعیت ایتایل در میوه جات است؟ الله سبحانه وتعالی اجرتان دهد!
پاسخ:
و علیکم السلام و رحمة الله و برکاته!
چنانچه از متخصصین علوم الکل معلومات دارم که ایتایل دو نوع است: ایتایلالکل و میتایلالکل، پس اگر پرسش در مورد ایتایل باشد؛ پاسخ آن چنین خواهد بود:
1- نوع از الکل به نام میتایل یاد می‌شود و برای من گفته شده است که این نوع نشه آور نبوده؛ بلکه مسموم کننده و کشنده است و سبیرتوی آتش‌زا از همین نوع می‌باشد که از بوره چوب ساخته می‌شود و نوشیدن آن باعث نابینایی و متعاقباً از بین رفتن فرد در مدت چند روز می‌شود؛ بناًء میتایل شراب نبوده و از نقطه نظر نجاست و حرمت در حکم شراب داخل نمی‌گردد؛ مگر از لحاظ استفاده حیثیت سَم و مواد زهری را داشته و بنابر قاعدۀ "ضرر" استفاده از آن درست نمی‌باشد.ابن ماجه از عباده بن صامت رضی الله و عنه روایت میکند که می‌فرماید:
«أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم، قَضَى أَنْ لَا ضَرَرَ وَلَا ضِرَارَ.»
ترجمه: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: زیان رسانیدن و زیان پذیرفتن در اسلام جای ندارد.
2- و نوع دیگر آن ایتایل می‌باشد که در نوشابه‌های نشه‌آور و معطر از آن استفاده به عمل می‌آید که سبیرتوی طبی از همین نوع است. هم‌چنان الکل ایتایل در صنعت نجاری به گونه محافظ بعضی از مواد به عنوان مادۀ ضد رطوبت و مذاب برای بعضی از قلویات، ادویه جات، عطریات مانند: کلونیا و خوشبوییها و روغنیات جهت مقاومت در برار انجماد مورد استفاده قرار می‌گیرد که استعمال این به سه گونه است:
أ) الکل فقط به شکل ذوب کننده و یا مخلوطی از موادی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد که باعث از میان رفتن ماهیت و خصوصیت الکل نمی‌گردد؛ بلکه بعد از ترکیبِ هم خصوصیت نشه آور بودن آن پا برجاست، بناًء استعمال این نوع ماده حرام می‌باشد؛ مانند: کلونیا که استعمال آن حلال نمی‌باشد و نجاست با آن مخلوط گردیده و نشه‌آور بودن الکل به حال خودش باقیست؛ چون این ماده با شراب مخلوط گردیده و شراب نجس می‌باشد و دلیل به اثبات این ادعا حدیث الخشني می‌باشد که دار قطنی روایت میکند که:
«قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّا نُخَالِطُ الْمُشْرِكِينَ وَلَيْسَ لَنَا قُدُورٌ وَلَا آنِيَةٌ غَيْرُ آنِيَتِهِمْ، قَالَ: فَقَالَ: «اسْتَغْنُوا عَنْهَا مَا اسْتَطَعْتُمْ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَارْحَضُوهَا بِالْمَاءِ فَإِنَّ الْمَاءَ طَهُورُهَا ثُمَّ اطْبُخُوا فِيهَا»
ترجمه: گفتم: ای رسول خدا ما با مشرکین یکجا زندگی می‌کنیم و ظروفی برای پخت پز بجز از ظروف ایشان نداریم، سپس – رسول الله صلی الله علیه وسلم – گفت: تا قدر توان از ظروف آنان بپرهیزید؛ اما اگر یافت نکردید آن‌ها را با آب بشوید؛ چون آب پاک کننده آن هاست، بعد از آن در ظروف ایشان غذا درست کنید.
در این مورد رسول الله صلی الله علیه وسلم می‌گوید:«آب پاک کننده آن است» یعنی آن ظرف قبلاً با استفاده از شراب نجس گردیده بود و بعد از شستن پاک گردیده است. و این خود دلیلی برآن است که شراب نجس و ناپاک می‌باشد و سوال متعلق به ظرفی بود که در آن شراب قرار داده شده است. هم‌چنان در روایت خشنی در ابو داود از ابو ثعلبه خشنی موجود است که:
«أَنَّهُ سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّا نُجَاوِرُ أَهْلَ الْكِتَابِ وَهُمْ يَطْبُخُونَ فِي قُدُورِهِمُ الْخِنْزِيرَ وَيَشْرَبُونَ فِي آنِيَتِهِمُ الْخَمْرَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: «إِنْ وَجَدْتُمْ غَيْرَهَا فَكُلُوا فِيهَا وَاشْرَبُوا، وَإِنْ لَمْ تَجِدُوا غَيْرَهَا فَارْحَضُوهَا بِالْمَاءِ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا»
ترجمه: وی از رسول الله صلی الله علیه وسلم سوال نموده گفت: ما با اهل کتاب یکجا معاشرت داریم و آنان در دیگ‌های‌شان گوشت خوک پخته می‌کنند و در ظروف‌شان شراب می‌نوشند، رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «اگر غیر از ظروف آنان را در یافتید در آن تناول نماید؛ ولی اگر پیدا نکردید با آب شسته و از آن ها استفاده نماید.»
بدین لحاظ شراب و گوشت خوک نجس و ناپاک می‌باشند و ظرف با استفاده از این دو نیز نجس می‌گردد که باید قبل از استعمال با آب شسته شود.
ب) نوع دیگر آن قسمی است که الکل از ماهیت اصلی خود تغییر می‌یابد و خصوصیت نشه آور بودن آن از بین می‌رود و در نتیجه از آن مواد دیگری غیر از الکل به وجود می‌آید که سمی نمی‌باشد و این مادۀ جدید حکم شراب را به خود نگرفته و مطابق قاعدۀ فقهی که می‌گوید: «تا به هنگامی که دلیل حرام بودن چیزی به اثبات نرسد، ذاتاً مباح می‌باشد.» یعنی پاک و عاری از نجاست است.
ت) قسمی دیگر آن به گونۀ است که الکل از ماهیت و اصلیت خودش تغییر می‌یابد و خصوصیت نشه آور بودن آن از بین می‌رود و در نتیجه از آن مواد دیگری به وجود می‌آید که ویژگی‌های الکل را دارا نمی‌باشد؛ اما سَمی بوده و در حکم سَم داخل می‌گردد که پاک بوده؛ ولی نوشیدن و استعمال آن از جهت ضرر به خود و یا به دیگران حرام می‌باشد.
3- اگر ایتایل همراه با مواد دیگری مخلوط گردید، حکم آن بر می‌گردد به شناخت این مخلوط که آیا ایتایل خاصیت نشه آور بودن خود را بعد از مخلوط سازی از دست داده است یا خیر؟ و آیا این مخلوط سَمی است یا نه؟ که شناخت این مسئله بر می‌گردد به نتیجۀ تحقیق متخصصین این بخش، پس اگر به شکل علمی و عملی ثابت گردید که این مخلوط نشه آور است، دلالت به آن میکند که ایتایل خاصیت و ماهیت خود را از دست نداده و در حکم شراب داخل می‌گردد؛ اما اگر ثابت گردید که نشه آور و سَمی نیست، حکم شراب و سَم را به خود نمی‌گیرد و اگر سَمی بودن این مخلوط به اثبات رسید در حکم شراب نه بلکه در سَم داخل می‌گردد. ولی اگر مخلوط به دست آمده مانند کلونیا نشه آور بود، بناًء به حدیثی که بخاری و مسلم از ام المومنین عایشه رضی الله عنها روایت میکند که حکم شراب را به خود می‌گیرد:
«كُلُّ شَرَابٍ أَسْكَرَ فَهُوَ حَرَامٌ»
ترجمه: هر نوشابهای که نشه آور باشد حرام است.
و در حدیثی که مسلم از ابن عمر روایت کرده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید:«كُلُّ مُسْكِرٍ خَمْرٌ، وَكُلُّ مُسْكِرٍ حَرَامٌ...»، وفي روایه أخرى لابن عمر «كُلُّ مُسْكِرٍ خَمْرٌ، وَكُلُّ خَمْرٍ حَرَامٌ»
ترجمه: هر چیزی نشه آور شراب، و نشه آوری حرام است. در روایت دیگری از ابن عمر آمده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده اند: «هر نشه آوری شراب و همه انوع شراب حرام می‌باشد.»
تنها نوشیدن شراب حرام نیست؛ بلکه حرمت آن در ده حالت ثابت گردیده است، چنانچه ترمذی از انس بن مالک روایت میکند که گفت:
«لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فِي الخَمْرِ عَشَرَةً: عَاصِرَهَا، وَمُعْتَصِرَهَا، وَشَارِبَهَا، وَحَامِلَهَا، وَالمَحْمُولَةُ إِلَيْهِ، وَسَاقِيَهَا، وَبَائِعَهَا، وَآكِلَ ثَمَنِهَا، وَالمُشْتَرِي لَهَا، وَالمُشْتَرَاةُ لَهُ»
ترجمه: رسول الله صلی الله علیه وسلم ده کس را در رابطه به شراب لعنت فرموده اند: فشار دهنده، شیره گیرنده، نوشنده، حمل کننده، حمل شده به آن، ساقی، فروشنده، مصرف کننده پول، خریدار و خریداری شده به آن.
4- مگر پرسش شما در رابطه به ایتایل در میوه جات واضح نیست! اگر هدف‌تان از این پرسش میوه‌جات مانند نارنج باشد که بعد از پخته شدن در بالای درخت به شکل طبیعی و فطری در آن‌ها مقداری از ایتایل وجود دارد، به دور از اشکال خواهد بود؛ چون الکل در آن‌ها به گونه محلول نشه آور مخلوط نبوده؛ بلکه الله سبحانه وتعالی آن‌ها را با همین خصوصیت خلق نموده است. ولی اگر مراد میوه‌جاتی باشد که در آن‌ها ایتایل وجود داشته و باعث ضرر به دیگران گردد، مطابق به این قول رسول الله صلی الله علیه وسلم که ابن ماجه از عباده بن صامت روایت میکند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «ضرر رسانید و ضرر پذیرفتن در اسلام نیست» خوردن آن جایز نمی‌باشد.
اما اگر هدف از پرسش چیزی غیر از این‌ها باشد، لطفا توضیح بیشتری دهید تا بدان پاسخ داده شود. إن شاء الله.
برادرتان عطاء بن خلیل أبو الرشته
