(ترجمه)

پرسش:

جناب شیخ، در این موضوع که زکات به کی پرداخت می گردد، اختلاف است؛ آیا زکات را به حکومت های فعلی پرداخت نماییم؟ معلوم دار است که در جاهای مخصوصی که باید زکات در آن به مصرف رسانیده شود به مصرف نمی رسانند و یا خود شخص زکات را بر فقرا و مساکین توزیع کند؟ در این خصوص خواهان توضیح بیشتر با ارایه دلایل شرعی استم الله سبحانه وتعالی شما را جزای نیکو دهد.

پاسخ:

فراموش کرده اید که پرسش تان را با تقدیم سلام آغاز کنید؛ لیکن ما خیر و نیکی به شما می خواهیم؛ بناً به نیابت از شما بر خود سلام تقدیم کرده ایم و طوری که مشاهده می نمایید به شما پاسخ سلام را می دهیم:

وعلیکم السلام و رحمة الله و برکاته!

زکات در اسلام به گونه های ذیل پرداخت می گردد:

۱- زکات طلا، نقره(پول نقد): جایز است که مالک آن، زکات اش را به دولت پرداخت کند تا دولت به مستحقین زکات آن را برساند و نیز جایز است که خود زکات دهنده بر مستحقین زکات که همان هشت نوع افراد هستند که در این آیت ذیل ذکر گردیده است، پرداخت نماید:

﴿إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴾

[توبه: ۶۰]

ترجمه: زكات مخصوص مستمندان، بيچاره گان، گردآورنده گان آن، كسانی كه جلب محبّت شان(برای پذيرش اسلام و سود گرفتن از خدمت و ياری شان به اسلام چشم داشته) می شود(آزادی) بنده گان(پرداخت بدهی) بدهكاران(صرف) در راه(تقويت آیين) الله سبحانه وتعالی و وامانده گان در راه(و مسافران درمانده و دورافتاده از مال و منال و خانه و كاشانه) می باشد. اين يك فريضه مهمّ الهی است(كه جهت مصلحت بنده گان الله سبحانه وتعالی مقرّر شده است) و الله سبحانه وتعالی دانا(به مصالح آفريده گان) و حكيم(در وضع قوانين) است.

۲- زکات حیوانات، زراعت و میوه جات: مالک زکات باید زکات این اموال را به دولت پرداخت نمایند تا دولت به مستحقین آن برساند و جایز نیست که خود زکات دهنده به غیر از طریق دولت زکات پرداخت نماید.

۳- موجودیت دولت اسلامی: اما این همه در صورتی است که دولت اسلامی وجود داشته باشد و هر زمانی که الله سبحانه وتعالی مشکلات امت را حل گردانید و امت را با تأسیس دولت خلافت راشده نصرت دهد، در آن زمان زکات حیوانات، زراعت و میوه جات وجوباً از طریق دولت پرداخت می گردد نه از طریق افراد؛ اما زکات طلا نقره(پول نقد) و زکات تجارت پرداخت آن از طریق دولت و خود زکات دهنده گان به هردو طریق جایز است.

۴- در عدم موجودیت دولت اسلامی: اما در این مقطع زمانی دولت خلافت که احکام شرعی را تطبیق کند و جود ندارد، باید خود افراد زکات اموال خویش را مستقیماً به مستحقین زکات طبق احکام شرعی پرداخت کنند، برابر است زکات حیوانات باشد یا زراعت و میوه جات یا زکات تجارت باشد یا از طلا و نقره و از پرداخت زکات خویش یقین حاصل کنند و الله سبحانه وتعالی توفیق دهد.

در کتاب "اموال" باب پرداخت زکات به خلیفه صفحه ۱۷۰ چنین بیان شده است: «زکات اموال از قبیل زکات حیوانات(شتر، گاو و گوسفند) زکات زراعت و میوه جات و زکات پول و اموال تجارتی باید به خلیفه یا نایب آن از جمله والیان و کارمندان آن ها یا کسانی که خلیفه آن ها را تعیین می کند، از جمله ماموران و کارمندان دریافت صدقات(زکات) پرداخت گردد. الله سبحانه وتعالی می فرماید:

﴿خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاَتَكَ سَكَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ﴾

[توبه: ۱۰۳]

ترجمه: (ای پيامبر) از اموال آنان(كه به گناه خود اعتراف دارند و در صدد كاهش بدی ها و افزايش نیكی های خويش می باشند) زكات بگير تا بدين وسيله ايشان را(از رذایل اخلاقی و گناهان و تنگ چشمی) پاك داری و(در دل آنان نيروی خيرات و حسنات را رشد دهی و درجات) ايشان را بالا بری، و برای آنان دعا و طلب آمرزش كن كه قطعاً دعا و طلب آمرزش تو مايه آرامش(دل و جان) ايشان می شود(و سبب اطمينان و اعتقاد بيشترشان می گردد) و الله سبحانه وتعالی شنوای(دعای مخلصان و) آگاه(از نيّات همگان) است.

در آیه فوق الله سبحانه وتعالی به رسول خویش فرمان می دهد که زکات را از مالکین آن بگیرد و رسول الله صلی الله علیه وسلم والیان، کارمندان و ماموران و یا کارمندان خاصی را برای دریافت زکات تعیین می نمود؛ چنان چه افراد مشخصی را برای جمع آوری خرما و انگور تعیین می نمود و در آن زمان مردم زکات خویش را به رسول الله صلی الله علیه وسلم یا به کسانی که آن ها را رسول الله صلی الله علیه وسلم در این خصوص تعیین می کرد از جمله والیان کارمندان و مامورین دریافت زکات پرداخت می کردند.

روایاتی از اصحاب کرام رضوان الله علیهم اجمعین و تابعین رحمهم الله بر جواز پرداخت و توزیع زکات توسط خود فرد و قرار دادن آن در محل خاص آن(به مستحقین آن پراداخت گردد) در اموال صامت(غير جاندار) یعنی پول نقد نقل گردیده است. ابوعبید روایت نموده است که کیسان دوصد درهم زکات را به نزد حضرت عمر رضی الله عنه آورد و برایش گفت: «ای امیرالمومنین! این زکات مال من است.» حضرت عمر رضی الله عنه برایش گفت: «خودت تقسیم اش کن.» و هم چنان ابوعبید از ابن عباس رضی الله عنهما سخنش را روایت نموده است: «زمانی که زکات را در محل آن قرار دادید(به مستحقین آن پرداختید) و هیچ کسی را برای حساب نمودن آن خبر نکردید باک ندارد.»

و هم چنان از ابراهیم و حسن رحمه الله روایت شده است که گفته اند: زکات اموال ات را در محل آن قرار بده و آن را خفیه ادا کن. البته این امر در مال صامت یعنی پول نقد است؛ اما در زکات حیوانات و زراعت و میوه ها، باید زکات این ها را به خلیفه یا به کسی که خلیفه آن را مسوول در این خصوص تعیین کرده باشد، بپردازد؛ چون حضرت ابوبکر رضی الله عنه با زکات ندهنده گان جنگ کرد. هنگامی که زکات خویش را به والیان و مامورین دریافت زکات، کسانی که آن ها را حضرت ابوبکر رضی الله عنه تعیین کرده بود، ندادند فرمود: «قسم به الله اگر زانو بند شتری را که به رسول الله صلی الله علیه وسلم می دادند، به من ندهند در برابر آن ها حتماً می جنگم.» این روایت متفق علیه است که از طریق ابوهریره رضی الله عنه روایت گردیده است.

برادر شما عطاء بن خلیل ابوالرشته