(ترجمه)

پرسش:

سلام و درود الله برشما باد! در وصف امام ابوحنیفه رحمه الله حدیثی گفته شده با این الفاظ: النُّعْمَانُ سِرَاجُ اُمَّتِيْ یعنی نعمان چراغ امت من است. حال پرسش من در مورد صحت این حدیث است که آیا این حدیث از پیامبر صلی الله علیه وسلم ثابت شده است یا خیر؟

پاسخ:

در قرن چهارم و پنجم هجری بعد از این‌که مناظرات میان مذاهب و مفاخرات(افتخار نمودن به مذهب خاص) در بین پیروان مذاهب ایجاد شده بود، روایات موضوعی به میان آمد، طوری‌که یک مجتهد را مدح و توصیف و مجتهد دیگری از امامان مذاهب را تقبیح و بدگویی می‌نمودند؛ بطور مثال: برخی از پیروان مذهب شافعی، امام شافعی را برتریت داده و مقام وی را بالاتر از امام ابوحنیفه می‌دانستند و بعضی از پیروان مذهب حنفی، امام ابوحنیفه را برتریت داده و مقام وی را بالاتر از امام شافعی می‌دانستند. عده‌ای از پیروان مذاهب دیگر نیز چنین می‌کردند...

بعد از آن اشخاص مُغرض، احادیث موضوعی(ساختگی) را روایت می‌کردند، البته به گمان این‌که به مذهب‌شان خدمت نمایند، در حالی‌که آنان اذهان مردم را به فرقه‌گرائی و تعصب آماده می‌کردند و از جملۀ آن احادیث موضوعی "النُّعْمَانُ سِرَاجُ اُمَّتِيْ" است. بنابر این، لازم است پیرامون این موضوع، بعضی اقوال و نظریات علمای حدیث را ذکر نمایم:

اول- خطیب بغدادی متوفی 463هـ.ق در کتاب تاریخ بغداد، بعد از این‌که سلسلۀ راویان و سند این حدیث را بررسی نموده گفته است: «هُوَ حَدِيثٌ مَوْضُوعٌ، تَفَرَّدَ بِرِوَايَتِهِ الْبُورَقِيُّ» یعنی این حدیث موضوعی است، چون در سلسله راویانش شخصی بنام البُورقی تنها مانده است.

دوم- ابونعیم اصفهانی متوفی 430هـ.ق در کتاب "المسند المستخرج علی صحیح مسلم" بعد از تعلیق و تبصره در مورد راویان این حدیث چنین گفته است: «يَسْتَحِقُّ راوي هذا الحديث مِنَ اللَّهِ تَعَالَى وَمِنَ الرَّسُولِ وَمن الْمُسلمين اللَّعْنَة» یعنی راوی این حدیث مستحق لعنت از سوی الله متعال و رسولش(ﷺ) و مسلمانان است.

سوم- سلیمان بن عبدالقوی متوفی 716هـ.ق در کتاب "التعیین فی شرح الاربعین" در مورد این حدیث گفته است: «ابن جوزی حدیث النُّعْمَانُ سِرَاجُ اُمَّتِيْ را در احادیث موضوعی شامل نموده و نیز گفته است: «زمانی‌که مذهب شافعی مشهور شده بود، برخی از پیروان احناف خواستند که مذهب شافعی را بدنام سازند، همراه با مأمون ابن احمد سلمی و احمد بن عبدالله جوی باری، که هردوی شان دروغگو بودند، صحبت نموده و این روایت دروغین را ساخته و ترویج نمودند.»

چهارم- اسماعیل بن محمد دمشقی متوفی 1162هـ.ق در کتاب "کشف الخفاء و مزیل الإلباس" در مورد حدیث مذکور گفته است: «أبوحنيفة سراج أمتي، قال القاري في موضوعاته الكبرى: هو موضوع باتفاق المحدثين» یعنی ملا علی قاری حنفی در کتاب "الموضوعات الکبری" پیرامون حدیث أبو حنيفه سراج أمتي گفته است که این حدیث به اتفاق محدثین موضوعی است.»

خلاصه این‌که، مقولۀ النُّعْمَانُ سِرَاجُ اُمَّتِيْ، به اتفاق محدثین حدیث موضوعی(دروغ و ساختگی) است.

برادرتان عطاء ابن خلیل ابورشته