- مطابق
ما از سنجش‌های نجومی برای تعیین اوقات نماز می‌گیریم، ولی برای شناخت آغاز روزه و عید نمی‌گیریم
به جواب ابوالعاصم الشامی
پرسش
السلام علیکم و رحمت الله و برکاته!
امیرگران‌قدر ما سلام و رحمت از جانب الله بر شما باد! از مدت زمانی است که در ذهنم این سوال دور میزند به امید توضیح شما و از الله سبحانه و تعالی می‌خواهم که صحت و سلامتی را بر شما ارزانی فرموده و فتح بزرگ را نصیب شما گرداند.
چرا برای شناخت نمازهای پنج‌گانه به اساس سنجش‌های نجومی در طول سال می‌گیریم؛ اما برای شروع روزه و عید از معیارهای نجومی نمی‌گیریم؟
پاسخ
وعلیکم السلام و رحمت الله و برکاته!
قبلا به تاریخ ۲۵ نوامبر ۲۰۰۳ م جواب را در خصوص سوالی مشابه این سوال داده بودیم که در آن جواب چنین آمده بود:
«... الله سبحانه و تعالی از ما خواسته است که با دیدن هلال یعنی ماه روزه بگیریم و افطار کنیم و الله سبحانه و تعالی همین دیدن هلال را سبب روزه و فطر قرار داده است:
«صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ وَأَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ»
ترجمه: به دیدن آن روزه بگیرید و با دیدن آن افطار کنید.
بناءً اگر ما هلال رمضان را ببینیم روزه می‌گیریم و اگر هلال شوال را ببینیم افطار می‌کنیم.
شخصی‌که نصوص وارده در خصوص رمضان را تعمق کند، می‌بیند که نصوص وارده در این خصوص از نصوص وارده در خصوص نماز متفاوت است و معلوم می‌شود که روزه و فطر با دیدن هلال ارتباط دارد :
«صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ وَأَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ»
ترجمه: با دیدن آن روزه بگیرید و با دیدن آن افطار کنید.
﴿فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ﴾ (البقره:185)
ترجمه: کسی‌که این ماه را دریافت پس باید روزه بگیرد.
پس دیدن هلال حکم است اما نصوص در خصوص نماز به وقت ارتباط دارد:
﴿أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ﴾(الاسراء:78)
ترجمه: و نماز را از هنگام زوال خورشید بپادار.
«إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَصَلَّوْا»
ترجمه: وقتی آفتاب زوال کرد نماز بخوانید.
پس نماز متوقف بر وقت است به هر شکلی‌که وقت تحقق پیدا کرد نماز خوانده شود، مثلاً: وقتی به سوی آفتاب نگاه کردی تا وقت زوال را ببینی و یا این‌که به سایه‌ای نگاه کردی تا سایه‌ای هرچیز را ببینی که به اندازۀ آن و یا دو چند شده است و یا خیر؟ چنان‌چه در احادیث وارده در خصوص اوقات نماز آمده است، اگر این کار را انجام دادی و وقت ثابت شد نماز صحت دارد و اگر این کار را انجام ندادی؛ بلکه سنجش نجومی کردی و دانستی که وقت زوال در همین ساعت است و ساعت خود را نگاه کردی بدون این‌که بیرون شوی تا آفتاب و سایه را ببینی باز هم نماز صحت دارد؛ یعنی اگر وقت به وسیلۀ چیزی ثابت شد نماز صحت دارد چرا؟ زیرا الله سبحانه و تعالی نماز را با داخل شدن وقت طلب نموده و کیفیت ثابت شدن دخول وقت را برای خود شخص متروک گذاشته است؛ اما در خصوص روزه با دیدن هلال روزه طلب شده و سبب را معیین نموده است و حتی بالاتر از آن این است که گفته وقتی دیدن هلال در زیر ابر پنهان شد و وهلال را ندیدی پس در این صورت روزه نگیرید، اگرچه هلال در پشت ابر موجود باشد و شخص به اساس معیارهای نجومی بر این مسأله متیقن باشد.
«حَدَّثَنَا آدَمُ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ زِيَادٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ يَقُولُ: قَالَ النَّبِيُّ ﷺ أَوْ قَالَ قَالَ أَبُو الْقَاسِمِ ﷺ صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ وَأَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ فَإِنْ غُبِّيَ عَلَيْكُمْ فَأَكْمِلُوا عِدَّةَ شَعْبَانَ ثَلَاثِينَ»
ترجمه: آدم برای ما حدیث گفت که شعبه حدیث گفت که محمد ابن زیاد حدیث گفت که گفته است شنیدم که ابوهریره رضی الله عنه می‌گفت: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده است و یا این‌که گفت ابوالقاسم فرموده است با دیدن آن روزه بگیرید و با دیدن آن افطار کنید اگر بر شما پوشیده ماند پس بر شما لازم است که تعداد روزهای شعبان را به سی روز تکمیل کنید. (این حدیث را بخاری روایت کرده است.)
بدون شک که الله سبحانه و تعالی خالق همۀ اشیاء است و او سبحانه و تعالی انسان را چیزهای آموخته که نمی‌دانسته؛ پس علم به اساس حرکات نجومی و ظرافت‌های آن از فضل پرورگار بر مردم است؛ اما الله سبحانه و تعالی از ما طلب نکرده که برای روزه بر حساب نجومی اتکاء کنیم؛ بلکه از ما طلب کرده تا با دیدن هلال آن‌را عبادت کنیم چنان‌چه از ما طلب کرده است که به آن‌چه او طلب کرده آن‌را عبادت نکنیم.
به این ترتیب دیدن هلال یگانه حکم در روزه و فطر است نه حساب نجومی بنا بر این می‌گوییم که حساب نجومی در روزه و فطر جواز ندارد، بلکه تنها دیدن هلال است و بس؛ چون همین دیدن هلال در نصوص وارده شده است.»
برادرتان عطاء ابن خلیل ابوالرشته
مترجم: مصطفی اسلام