بلال ابن حارث از پدرش روایت نموده که گفت: رسول الله صلی الله علیه وسلم از زمین خارج مدینه که بنام "معادن قبلیه" یاد می‌شد، زکات می‌گرفت و قسمتی از آن زمین‌ها را که بنام "عقیق" یاد می‌شد، به بلال بن حارث برای کشت و زراعت داده بود تا آن‌که حضرت عمر رضی الله عنه هنگام خلافتش به بلال بن حارث گفت:

«إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم لَمْ يُقْطِعْكَ لِتَحْتَجِزَهُ عنِ الناس، لَمْ يُقْطِعْكَ إِلاَّ لِتَعْمَلَ. قَالَ: فَأَقْطَعَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ لِلنَّاسِ الْعَقِيقَ»

(المستدرک علی الصحیحین)

ترجمه: رسول الله صلی الله علیه وسلم این زمین‌ها را برای تو نداده بود که مانع استفاده مردم شوی، بلکه داده بود تا از آن استفاده کنی(راوی حدیث می‌گوید) عمر رضی الله عنه زمین‌های عقیق را که زیاده از استفادۀ بلال بن حارث بود، برای مردم تقسیم کرد.

توضیح حدیث:

کسانی‌که زمین‌ها را به طور استثمار گرفته اند، زمین از آن‌ها به جبر و اکراه گرفته شود و به مستمندان داده شود، اگر در مدت سه سال زمین بدون استفاده نزد کسی باقی بماند، حتماً از وی گرفته شود و به شخص دیگر داده شود، زیرا اجماع صحابه رضی الله عنهم به این است که اگر کسی زمین را سه سال استفاده نکند، از وی گرفته شود و به شخص دیگری داده شود.

مالک زمین می‌تواند زمینش را هرنوع زراعتی‌که می‌تواند بکند، کاریگر استخدام کند، برای کار اگر توانائی نداشت، دولت کمکش کند؛ اگر آن را زراعت نمی‌کرد، به شخص دیگر بدهد تا آن را زراعت کند؛ البته بدون مقابل، اگر به کسی نداد و زمین را بدون استفاده نگاه داشت، مدت سه سال مهلت داده شود، بعد از آن دولت زمین را از پیشش بگیرد و به شخص دیگری بدهد، چنان‌چه از عبد الله بن ابوبکر رضی الله عنهما روایت است که گفت: بلال بن حارث مزنی از رسول الله صلی الله علیه وسلم طالب زمین شد و او صلی الله علیه وسلم زمین دراز و کلانی را برایش داد، تا وقتی‌که حضرت عمر رضی الله عنه به خلافت رسید و به بلال گفت: تو از رسول الله صلی الله علیه وسلم زمین را طلب کردی و او صلی الله علیه وسلم از سائل چیزی را منع نمی‌کرد و زمین‌های زیاد را به تو داد و تو به تمام آن‌ها رسیدگی کرده نمی‌توانی؛ ببین هرچه را می‌توانی بگیر و متباقی آن را مسترد کن تا بین مسلمین تقسیم کنیم. بلال بن حارث گفت: من این طور نمی‌کنم چیزی را که رسول صلی الله علیه وسلم برایم داده پس نمی‌دهم، حضرت عمر رضی الله عنه زمین‌های زیاده از ضرورت‌اش را از وی گرفت و به بین مسلمین تقسیم نمود.

این دلیل واضح بر این است که هرگاه شخصی زمین خود را تا مدت سه سال زراعت کرده نمی‌توانست، دولت آن را ازش می‌گیرد و به شخص دیگری می‌دهد؛ چنان‌چه حضرت عمر رضی الله عنه با بلال بن حارث مزنی این کار را کرده است.

بنابر این، تمام کسانی‌که مالک زمین باشند و آن را تا سه سال زرع نکنند، زمین از آنان گرفته می‌شود و به غیر از آن‌ها داده می‌شود، چون اعتبار به تعطیل قراردادن زمین است؛ نه ملکیت شخص. گفته نشود که این کار گرفتن مال مردم به غیر از حق است، زیرا شریعت در ملکیت زمین معنایی قرارداده که آن غیر از ملکیت به مال منقول است، و غیر از معنای ملکیت عقار(زمین)؛ پس ملکیت زمین از برای زراعت آن است، که اگر از مدت تعین شده از طرف شرع معطل قرارگرفت، ملکیت از مالک آن زایل می‌شود. شریعت اسلام تملیک زمین را به آبادی، استحکام و تقسیم و میراث و خرید و فروش وغیره قرارداده است.

در دولت خلافت عزت، بزرگی، مجد و زندگی خوشبختانه و در نظام‌های غیر از خلافت نکبت (خواری) و شقاوت.

تقدیم: استاد خالد الاشقر (ابو المعتز)

چهارشنبه، 20 شوال 1439هـ.ق / 04 جولای 2018م
۱۴۳۹ه.ق، د شوال ۲۰مه، چهارشنبه/ ۲۰۱۸م، د جولای څلورمه