پرسش   

السلام‌علیکم‌ورحمت‌الله‌وبرکاته!

شیخ بزرگوار، الله‌ سبحانه و تعالی در عمر شما برکت نهاده و پیروزی را بر دستان شما تحقق بخشد!

 سوالی من به قضاء و قدر در جزء اول کتاب شخصیه مربوط می‌شود و آن این‌که:

جای‌که از افعال مسلط بر انسان صبحت به میان آمده است، افعالی‌که ظاهراً طبیعت وقوع این افعال را نمی‌پذیرد، در صفحۀ 94 کتاب شخصیه بعد از ذکر مثال‌ها گفته شده است: «بناءً بر این افعال ثواب و گناه مرتب نمی‌گردد»؛ پس چگونه بین این عبارت و احادیثی‌که در مورد شهدای آخرت آمده است، توافق صورت می‌گیرد؟ احادیث بیان‌گر این است که شخص مبتلا به مریضی مبطون (اسهال)، غرق‌شده در آب و کسی‌که زیر دیوار می‌شود؛ از جملۀ شهدای آخرت به حساب می‌آیند؛ یعنی این طبقه از مردم ثواب داده می‌شوند و برای‌شان اجر بزرگ داده می‌شود، با وجودی‌که فعل بدون ارادۀشان بالای‌شان به وقوع پیوسته است. الله سبحانه و تعالی در عمر شما برکت عنایت فرماید! ابوحمدی فلسطین

پاسخ

وعلیکم‌السلام‌ورحمت‌الله‌وبرکاته!

برادر محترم قضیه و موضوع در کتاب شخصیه از لحاظ مستحق شدن ثواب و گناه در افعال اختیاری است؛ یعنی افعال در دایرۀ است که انسان بر آن افعال مسلط است و این افعال محل ثواب و گناه است؛ پس وقتی شخص مرتکب حرام شود، عذاب می‌شود و وقتی فرض را انجام دهد، به اذن الله سبحانه و تعالی ثواب داده می‌شود.

اما افعال در دایرۀ است که بالای انسان مسلط است و بر انسان به جبر وارد می‌شود، این افعال، افعالی هستند ‌که انسان آن‌ها را به اختیار خود انجام نداده؛ پس این افعال محل ثواب و گناه نیست؛ یعنی این افعال محل مستحق بودن ثواب و گناه نمی‌باشد؛ زیرا انسان این افعال را به اختیار خودش انجام نداده است.

اما اگر الله سبحانه و تعالی بر انسان از کرم‌اش فضل کند، فعلی بدون اختیار انسان بر انسان وارد شده و الله سبحانه  وتعالی بر آن ثواب دهد، این قضیه فرق می‌کند؛ چون این مسأله از باب استحقاق ثواب و گناه نیست؛ بلکه این رحمت و فضل از جانب الله سبحانه و تعالی است.

بناءً مبطون و مطعون؛ یعنی اشخاصی‌که به اثر مرض اسهال و طاعون فوت می‌شوند و الله سبحانه و تعالی آن‌ها را از جملۀ شهداء محسوب می‌گرداند؛ به این‌معنی نیست که این اشخاص به اختیار خودشان جهت تقرب به الله سبحانه و تعالی این افعال را انجام داده‌اند و مستحق ثواب هستند؛ یعنی این موضوع از باب این گفته رسول الله صلی الله علیه وسلم نیست:

«الْحَسَنَة بِعَشْر أَمْثَالِهَا إِلَى سَبْعِ مِائَةِ ضِعْف وَالسَّيئَة بِمِثْلِهَا إِلا أَنْ يَتَجَاوَز الله عَنْهَا»

ترجمه: پاداش کار نیک ده برابر تا هفت‌صد برابر افزایش داده شده؛ اما جزای کار زشت به اندازۀ مثل همان عمل داده می‌شود؛ مگر این‌که الله (سبحانه و تعالی) از آن بگذرد. (این حدیث را بخاری روایت کرده است.)

پس این موضوع از باب کرم و فضل الله سبحانه و تعالی می‌باشد. به امید این‌که در همین حد جواب برای سوال شما کفایت کند.

برادرتان عطاء ابن خلیل ابوالرشته

مترجم: مصطفی اسلام