(ترجمه)

پرسش:

پارلمان ارمنستان به تاریخ 8 می 2018م با انتخاب نیکول باچینیان به صفت نخست‌وزیر موافقت نمود و با این کار به سلسله تظاهراتی پایان داد که علیه حکومت وابسته به روسیه در ارمسنتان به راه‌انداخته شده بود و بیشتر از سه هفته ادامه داشت. بدون شک انتخاب باچینیان، که از سران مخالف دولت است، به صفت نخست‌وزیر، تحول بزرگی در سیاست ارمنستان به شمار می‌رود. پرسش اینست که میزان این تحول سیاسی در چه حدی بوده و آیا این بدان معنی است که نفوذ روسیه در ارمنستان پایان خواهد یافت؟ و آیا غرب(اروپا و امریکا) در این تحول نقشی دارد و یا خیر؟

پاسخ:

برای بهتر روشن شدن موضوع به بررسی امور ذیل می‌پردازیم:

1- ارمنستان کشور کوچکی است که 4 میلیون نفوس داشته و در سال 1991م در ادامۀ موج فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی مستقل شد؛ حزب جمهوری‌خواه، که تظاهرات اخیر رهبر آن را از قدرت کنار زد، از سال 1999م تا کنون این کشور را رهبری می‌کند. سیرج سیرکسیان رئیس حزب جمهوری‌خواه از سال 2008م و برای دو دورۀ کامل این دولت را ریاست نمود و از جمله ویژه‌گی‌های حاکمیت وی این است که با وجود احزاب مخالفی‎‌که در پارلمان دارد، تا حدود زیادی دیکتاتور مآبانه حکومت نموده و پیوسته، وابسته به روسیه بوده. از آن جایی‌که قانون این کشور اجازه نمی‌دهد یک فرد بیشتر از دو دوره ریاست کند، وی برای تداوم حاکمیت خویش اقدام به تغییراتی در برخی از مواد قانون اساسی نمود و مقام ریاست جمهوری را تبدیل به مقام نمادین کرد و قدرت عملی را به نخست‌وزیر منتقل نمود. به مجرد این‌که دورۀ دوم ریاست سیرکسیان به پایان رسید، پست نخست‌وزیری را عهده‌دار شد.

«پارلمان ارمنستان، سیرج سکیسیان رئیس جمهور سابق را به صفت نخست‌وزیر این کشور برگزید. این اقدام باعث خواهد شد، تسلط وی بر حکومت هم‌چنان مستحکم باقی بماند. این در حالی است که هزاران تن در شهر یریفان علیه بقای وی در رأس حکومت دست به تظاهرات گسترده زدند. پارلمان با 77 رأی موافق و 17 رأی مخالف، سرکیسیان 63 ساله را به صفت نخست‌وزیر این کشور برگزید. این در حالی است که دور دوم ریاست جمهوری وی، یک هفته پیش از انتخاب وی به صفت نخست‌وزیر به پایان رسید.» (منبع: روزنامۀ النهار 17 اپریل 2018م)

پس از این انتخاب بود که تظاهرات مردمی علیه آن بالا گرفت، به ویژه با توجه به آن‌که ارمن‌ها در جریان حاکمیت سرکیسیان با فشارهای سخت اقتصادی دست و پنجه نرم نموده و فرصت‌های اندک کاری داشتند. دلیل این وضعیت؛ در قدم نخست فساد حکومتی و در درجۀ دوم عدم برخورداری این کشور از منابع طبیعی نفت و گاز خام می‌باشد. این حزب اپوزیسیون "یلک" بود که این امور را برجسته نموده و جرقۀ تظاهرات ارمنستان را زد، تظاهراتی‌که خیلی سریع رهبری جدید مردمی را برملا نمود که در شخص نیکول باشینیان رقیب تمثیل گردید.

2- مهم‌ترین دلیل تظاهرات در ارمنستان؛ تشنج اوضاع اقتصادی در جریان حکومت سرکیسیان بود. فساد اداری و مالی در ارمنستان به سان سایر کشورهای منظومۀ اتحاد جماهیر شوروی سابق بیداد می‌کند و رشوه‌ستانی در دستگاه‌های حکومتی در حدی است که مردم از آن سخت احساس خفقان و دل‌تنگی دارند. بنابر این، مردم به دلایل معیشتی از حاکمیت ناراض بوده و در جریان دور دوم حاکمیت سرکیسیان روز شماری می‌نمودند تا به آن وضعیت پایان داده شود که ناگهان متوجه شدند او به صفت نخست‌وزیر مجدداً وارد صحنه شده و قدرت‌اش را تداوم بخشید. این‌جا بود که مردم علیه حکومت‌اش برخاسته و کار به جایی کشید که وی وادار به استعفاء شده و باشینیان، که از جناح مخالف بود، به صفت نخست‌وزیر تعیین گردید. از آن‌جایی‌که مسئلۀ اقتصادی از اهمیت فراوانی بر خوردار می‌باشد و در عین حال مسائل داخلی مربوط به دموکراسی نیز مطرح می‌باشد، باشینیان نخست وزیر جدید، اندکی پس از تشکیل حکومت‌اش، روی نیاز به برگزاری انتخابات پارلمانی تأکید نموده و گفت که لازم است اصلاحات گسترده‌ای در عرصه‌های مختلف رو نما گردد. او قبلاً تعهد نموده بود که ارمنستان را به سوی دموکراسی، تقویت حاکمیت قانون، جدایی منافع اقتصادی خصوصی از منافع حکومتی و بهبود فضای سرمایه‌داریه به گونۀ ریشه‌ای سوق خواهد داد. (منبع: شبکۀ ارمن 14 اپریل 2018م) به این ترتیب معلوم می‌شود که تغییرات سیاسی اخیر در ارمنستان، در قدم نخست، اسباب و دلالیل داخلی داشته است.

3- عکس العمل‌ها:

الف) امریکا در جریان تظاهرات اعلان نمود که اوضاع را از نزدیک زیر نظر دارد و به نظر می‌رسد در این مدت سرگرم بررسی فرصت‌ها و زمینه‌های ممکن برای گسترش نفوذ خویش در این کشور بوده. پس از آن‌که باشینیان به صفت نخست‌وزیر معرفی گردید، هیذر نوایرت سخنگوی وزارت خارجۀ امریکا در بیانیه‌ای در اواخر روز سه‌شنبه چنین گفت: «ایالات متحده برگزیده شدن نیکول باشینیان را به صفت نخست‌وزیر جدید ارمنستان به وی تبریک می‌گوید.» وی افزود: «ما در جستجوی فعالیت مشترک با حکومت جدید و مردم ارمنستان جهت همکاری‌ها به خصوص عرصه‌های مهم برای دو کشور می‌باشیم، به شمول افزایش زمینه‌های تجارتی، کار در جهت تحکیم دموکراسی و حاکمیت قانون و تأمین امنیت منطقه‌ای و جهانی.» (منبع: سایت خبری ارمنستان 9 می 2018م)

ب) موقف‌گیری اروپا با تماس تیلفونی فدریکا مادرونی نمایندۀ امور خارجی، سیاسی و امنیتی اتحادیۀ اروپا با نخست‌وزیر جدید ارمنستان آغاز گردید. در بیانیۀ مطبوعاتی‌ای که از آدرس اتحادیۀ اروپا منتشر گردید، مادرونی از باشینیان خواست تا در نخستین فرصت ممکن از بروکسل دیدار به عمل آورد. در این بیانیه گفته شده: «فدریکا مادرونی نمایندۀ عالی اتحادیۀ اروپا و معاون رئیس این اتحادیه بعد از ظهر امروز طی تماس تیلفونی با نیکول باشینیان، انتخاب وی را به صفت نخست‌وزیر ارمسنتان به وی تبریک گفت. دو طرف روی اهمیت فعالیت مشترک میان اتحادیۀ اروپا و ارمنستان توافق نمودند و مادرونی خواستار ملاقات با باشینیان شده و از وی خواست در نزدیک‌ترین فرصت ممکن به بروکسل سفر کند.» (منبع: ARMENPRESS  9 می 2018م)

ج) عکس‌العمل روسیه طوری بود که اندکی پس از انتخاب باشینیان به صفت نخست‌وزیر به تاریخ 8 می 2018م، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، با ارسال پیام تبریکی به باشینیان ابراز امیدواری نمود که اقدامات وی باعث استحکام روابط مشترک میان روسیه و ارمنستان شده و همکاری‌های دوجانبه میان دو کشور، در چهارچوب روابط دولت‌های مستقل، اتحادیۀ اقتصادی اورآسیا و سازمان معاهدۀ امنیت گروهی را گسترش بخشد. باشینیان نیز قبلاً گفته بود که او به شراکت استراتیژیک و همکاری نظامی کشورش با روسیه باورمند بوده و این شراکت را اساس امنیت دولت ارمنستان می‌شمارد. وی در یک نشست ویژه در پارلمان ارمنستان گفت: «روابط مشترک استراتیژیک با روسیه هم‌چنان در اولویت کاری ارمنستان خواهد بود.» او هم‌چنین گفت: «ارمنستان هرگز از سازمان معاهدۀ امنیت گروهی و اتحادیۀ اقتصادی اورآسیا، که شامل کشورهای روسیه، قزاقستان، بلاروس، ارمنستان و قرغیزستان می‌شود، بیرون نخواهد شد.» (منبع: خبرگزاری روسیۀ امروز 8 می 2018م)

باشینیان برای کاستن از نگرانی‌های روسیه در ارمنستان گفت: «روند جدید سیاسی که در ارمنستان آغاز گردیده هیچ گونه ساختار جیوپولیتیکی شکلی و جوهری ندارد. ما در این تحرکات خویش قطعاً در پی تأمین منافع ایالات متحده یا اتحادیۀ اروپا نه، بلکه در پی تأمین منافع ارمنستان و مردم آن می‌باشیم. وی افزود: «تظاهرات ما هرگز علیه روسیه نبوده و هیچ یک از ویژه‌گی‌های تحولات اوکراین را ندارد.» (منبع: سایت DARAJ 1 می 2018م)

4- به این ترتیب روشن می‌شود که روسیه هنوز فرصت دارد نفوذاش را در روسیه حفظ کند و به همین دلیل است که رئیس جمهور روسیه از باشینیان دعوت نمود تا در سوچی با وی ملاقات نماید. در نخستین دیداری‌که میان دوطرف صورت گرفت، نیکول باشینیان نخست‌وزیر جدید ارمنستان خطاب به ولادیمیرپوتین رئیس جمهور روسیه گفت که وی علاقه‌مند است روابط کشورش را با روسیه در عرصۀ نظامی گسترش دهد و هیچ کسی در اهمیت روابط استراتیژیک میان این دوکشور شک ندارد. (منبع: خبرگزاری رویترز 14 می 2018م)باشینیان گفت: «من باور دارم که حتی یک نفر هم در ارمنستان در اهمیت روابط استراتیژیک ارمسنتان با روسیه شک نکرده و هرگز شک نخواهد نمود. ما قصد داریم مرحلۀ جدیدی از این روابط را در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و بازرگانی آغاز نمائیم. رهبر جدید ارمنستان به گونۀ خاص به موقف‌گیری روسیه در برابر تحولات اخیر کشورش اشاره نموده گفت: «مردم ما موقف‌گیری متوازن روسیه را در جریان بحران سیاسی اخیر در ارمنستان به گونۀ عالی تقدیر می‌کند.» (منبع: خبرگزاری روسیۀ امروز 14 می 2018م)

یکی از دلایلی‌که به روسیه فرصت می‌دهد نفوذش را در ارمنستان حفظ نماید، چیزی است که می‌توان ان را "گره ارمنستان نامید". این گره مستحکم به ارمنستان اجازه نمی‌دهد به روسیه پشت کند؛ چرا که ارمنستان در جغرافیایی محاط به مسلمانان موقعیت دارد و به گونۀ متداوم از این محیط اسلامی‌اش احساس ترس دارد، چنان‌چه از یک طرف با آذربایجان همجوار است؛ جایی‌که در آن همواره بر سر بحران قره‌باغ نزاع و کشمکش جریان دارد، از طرف دیگر با ترکیه همجوار است؛ جایی‌که ارمن‌ها آن را متهم می‌کند که کشتارهای بزرگ اوایل قرن بیست کار آن است و از طرف دیگر با ایران همجوار می‌باشد. هرچند ارمنستان از نظر جغرافیایی با روسیه ارتباط مستقیم ندارد، چنان‌چه گرجستان از طرف جنوب روسیه این دوکشور را از هم جدا می‌کند و گرجستان سخت درگیر نزاع‌های جدائی‌طلبانۀ اسلامی است، چنان‌چه در چیچن اتفاق افتاد، اما روسیه به صفت نزدیک‌ترین قدرت جهانی به ارمنستان، می‌تواند در برابر سیل اسلام‌خواهی منطقه، به ارمن‌ها احساس امنیت دهد، چنان‌چه روسیه پس از استقلال ارمنستان از آن، همواره از لحاظ نظامی با آن همکاری نموده، به ویژه در قضیۀ بحران قره‌باغ در برابر آذربایجان و هم‌چنین با پرداخت قرضه‌ها، کمک‌های بلاعوض و انرژی سوخت و گاز با ارمنستان همکار بوده.

بنابر این، ارمنستان کشوری است دارای اقتصاد ضعیف و متکی به کمک‌های بیرونی. ارمنستان در حفاظت خود از خطرهای اسلامی، سخت به توانایی‌های روسیه وابسته و باورمند می‌باشد و به همین دلیل است که می‌توان پایگاه‌های نظامی روسیه در ارمنستان و شراکت استراتیژیک میان دوکشور را مهم‌ترین بنای سیاست خارجۀ ارمنستان تلقی نمود. برخی شعارهایی‌که در این تظاهرات علیه حضور نظامی روسیه در ارمسنتان سر داده می‌شد و خواستار اخراج پایگاه‌های نظامی روسیه بود، توسط کسانی سر داده می‌شد که چهرۀ واقعی باشینیان را به خوبی تشخیص داده نمی‌توانستند و به گونۀ احساساتی شعار می‌دادند، زیرا آنان از اظهارات وی در خصوص دوستی جاودانه و بقای همیشه‌گی نظامی روسیه غافل بودند.

خلاصه این‌که تظاهرات ارمنستان رنگ و بوی داخلی داشت تا جناح مخالف بتواند قدرت را در دست گیرد. هرچند حاکمیت قبلی سخت وابسته به روسیه بود، زیرا سرکیسیان به مثابۀ یکی از مهره‌های گردن روسیه در ارمنستان به شمار می‌رفت و باشینیان جبهۀ مخالف وی را رهبری می‌نمود، اما نیروی بزرگ تظاهرات روسیه را وادار نمود میان نزدیک و نزدیک‌تر، نزدیک را انتخاب کند و به همین دلیل بود که بر موج تظاهرات سوار شده و جناح مخالف را تأیید نمود و در عین حال مطمئن بود که غرب نمی‌تواند نفوذ روسیه را در ارمنستان به ساده‌گی زیر تاخت و تاز قرار دهد. به دلایلی که قبلاً به آن اشاره شد، اما با وجود آن هم انتظار نمی‌رود غرب، به ویژه امریکا، میدان ارمسنتان را تنها برای روسیه واگذارد، چنان‌چه از کشمکش‌های استعماری جهانی معلوم است که از اسالیب خبیثانه و متعددی برای رسیدن به قربانی استفاده می‌کنند.

دهم رمضان 1439هـ.ق

26 می 2018م